Arhitektura srpskih tvrđava i uvrđenih objekata

---

Srednjevekovne tvrđave
U srednjem veku tvrđave su bile veoma važne i imale su odbrambenu ulogu. Zidane su najčešće od kamena krupnih razmera i zatvorenih masa. Podizane su na istaknutim visovima, na ulazima u klisure, na ivicama plodnih ravnica i uz važne vodene tokove. Bedemi od belog kamena štitili su imanja oblasnih gospodara i manastira, ali i trgove i rudnike. Na teritoriji Srbije u brojnim ratovima srednjovekovne tvrđave bile su uništavane ili napuštane, što je dovodilo do njihove propasti.

Od ranog srednjeg veka do kraja 15. veka menjao se način građenja tvrđava,
a svaka od tih promena obeležavala je određeni vremenski trenutak. Podizanje tvrđava u Srbiji oslanjalo se na kasnoantičku tradiciju u pogledu forme, ali je bio vidan uticaj Vizantije.

Tvrđava Stara Budva
Neobične su celine koje čine gradovi sa svojim utvrđenjima. Takva jedna tvrđava je Stara Budva gde utvrđenje podseća na period mletačke vlasti.Među najlepše primorske gradove spada Kotor uokviren snažnim bedemima.Gradski bedem je dug oko pet hiljada metara i potiče iz vremena mletačke vladavine, a u unutrašnjosti bedema i bastiona sačuvani su ostaci srednjovekovnog zida ojačanog kulama. Zanimljivo je da grad potiče iz antičkog perioda.

Tvrđava Stari Bar
Stari Bar takođe zavređuje pažnju kao nekadašnje značajno političko, privredno, kulturno i crkveno središte u srednjem veku. Nekada je bio okružen čvrstim bedemima s bastionima iz perioda mletačke vlasti. Kasnije je ovaj grad napušten i delimično razrušen, tako da mi danas možemo videti samo ostatke nekad moćnog naselja.

Najstariji pisani podaci o gradovima u srpskim zemljama
Najstariji pisani podaci o gradovima u srpskim zemljama koji su bili okruženi tvrđavama potiču iz pera vizantijskog cara i pisca Konstantina Porfirogenita sredinom 10. veka.

Manastiri građeni kao utvrđenja
U srednjem veku nisu samo gradovi imali svoja utvrđenja.To je bio slučaj i sa manastirima koji su na taj način obezbeđivali zaštitu od neželjenih gostiju - razbojnika. Među najstarijim očuvanim celinama je manastir Sveti Nikola kod Kuršumlije. U Rasu u manastiru Đurđevi stupovi manastirski prostor zatvoren je odbrambenim zidom uz koji su podignute odgovarajuće zgrade, pa se crkva nalazila u sredini, pridodata je kula kroz koju se ulazilo u manastir. Slično rešenje izvedeno je u Hilandaru, zatim u Banjskoj i Dečanima.

Zanimljivu celinu predstavljao je manastir Studenica koji je trebao po zamisli Stefana Nemanje da ima simboličan izgled nebeskog grada. Krajevi manastira obeleženi su krugom čiji je centar pod kupolom velike crkve. Po tim ivicama izgrađeni su bedemi i kule trougaone osnove, kojih ima 12, što ima prepoznatljivu versku simboliku (12 apostola).

U ratovima sa Turcima krajem 14. i početkom 15. veka manastirska utvrđenja postaju prave tvrđave. Ravanica kneza Lazara i Manasija despota Stefana Lazarevića dobar su primer ove pojave.

Tvrđave koje su štitile gradove
Od tvrđava koje su štitile privredna središta izdvaja se tvrđava u Prizrenu koja je pod Turcima pretrpela određene izmene i tvrđava u Novom Brdu, tada čuvenom rudarskom centru. Novobrdska tvrđava sastojala se od šest velikih i čvrstih kula koje su bile povezane bedemom,a izgrađena je od lomljenog kamena belosive boje.

Sačuvano je više ostataka tvrđava koje su štitile naselja i manastire, dok o utvrđenjima koja su štitila gradove vladara nemamo mnogo podataka. Razlog tome jeste temeljno razaranje. Na osnovu sačuvanih ostataka utvrđenja oblasnih gospodara možemo rekonstruisati sliku vladarskog grada-tvrđave. Na primer, središte Marka Kraljevića, junaka narodnih pesama i predanja, bio je Prilep koji je sačuvao ostatke srednjovekovnog utvrđenja. Na steni su podignuti snažni bedemi ojačani kulama po ugledu na vizantijske tvrđave, a ispod utvrđenja stvoreno je gradsko naselje. Isto tako, u Kruševcu, prestonici kneza Lazara danas su vidljivi ostaci palate, bedema i velike i snažne kule.

Smederevska tvrđava
Smederevska tvrđava je prema ostvarenom sistemu odbrane jedna od najznačajnijih.Ujedno,ona je i poslednje veliko delo fortifikacione arhitekture kod Srba u srednjem veku.Izgrađena je u 15. veku.Najpre je podignut dvor despota Đurđa Brankovića,a potom je bedemom zaokružena veća površina na kojoj je stvoreno gradsko naselje.Tvrđava je bila velika,a građena je pod nadzorom Dimitrija Kantakuzina,brata despotice Jerine,tako da su se u građenju uvažavali principi vizantijske fortifikacione arhitekture.Smederevsko utvrđenje je trougaone osnove,čiji je manji deo u vrhu pripadao dvoru,a čine ga bedemi sa stazom i zaštitnim zupcima po vrhu i visoke kule,otvorene na unutrašnjoj strani.

Pored Smedereva od strateškog značaja bile su tvrđave Novo Brdo i Golubac koje Turci osvajaju uz veliki napor.Tvrđave ovog vremena zidane su od lomljenog kamena i krečnog maltera s mestimičnim ukrasima u opeci.

---