Počeci stripa u Srbiji
(Prema tekstu Zdravka Zupana: Zlatno doba srpskog stripa, Strip u Srbiji 1935 - 1941)
Strip
se u Srbiji pojavio je u drugoj polovini XIX veka u brojnim
humorističkim, dečjim listovima i kalendarima kao razvijeni oblik
karikature. Međutim, usled objektivnih istorijskih okolnosti srpski
strip će u jednom dužem vremenskom periodu, koji se proteže do sredine
tridesetih godina, biti zaustavljen u svom evolutivnom razvoju.
U
srpske novine strip je ušao indirektno ? preko dodataka za najmlađe.
Prvi takav dodatak uvela je Politika početkom 1930. godine. U to vreme
ni jedan dnevni list nije imao posebnu stranu za decu. Po uzoru na
Politiku slične dodatke će uvesti i dnevnici Vreme i Pravda, ali i neki
nedeljni listovi. U njima su i dalje dominirale strip-šale zabavnog ili
edukativnog sadržaja sa tekstom ispod slika koji je najčešće bio pisan
u stihu. Takvi prilozi, bez oblačića i bez stalnih likova, bili su
prvenstveno usmereni na najmlađu publiku.
7. januara 1932.
godine ilustrovani dečji list Veseli četvrtak. On je predstavljao
značajnu novost u dotadačnjoj izdavačkoj praksi, jer je odvojio
neuobičajeno veliki prostor za stripovane priloge, koji su, međutim,
umesto oblačića za govor imali štampane potpise. Na njegovim stranicama
prvi put se pojavio Miki Maus (Mickey Mouse) od Volta Diznija (Walt
Disney) u storiji pod naslovom "Doživljaji Mike Miša", ali u obradi
domaćih autora: crtača Ivana Šenšina i scenariste Božidara Kovačevića.
Tih godina Miki Maus bio je predmet interesovanja i drugih stvaralaca u
Srbiji. Premda Veseli četvrtak nije bio dugog veka, ugasio se sa 39.
brojem 28. 1933. godine, on je tokom dvogodišnjeg izlaženja odigrao
važnu ulogu jer je trasirao put budućim izdavačima stripovanih listova.
Događaj,
koji je možda jedan od najznačajnijih u istoriji srpskog i
jugoslovenskog stripa zbio se 21. oktobra 1934. godine na stranicama
Politike. Tog dana, samo mesec dana nakon što je okončan u SAD,
Politika je preko cele strane donela šest kaiševa stripa "Detektiv X-9"
("Secret Agent X-9") Aleksandra Rejmonda (Alexander Raymond) i Dešajela
Hemeta (Dashiell Hammett). Njegovo objavljivanje je predstavljalo pravu
senzaciju. Tolika je to novost bila da je čak trebalo pronaći naziv za
novi medij. To je učinio Duda Timotijević, jedan od urednika Politike.
On je iz originalnog naziva na engleskom jeziku (comics strip) zadržao
samo drugi deo sintagme ? strip. Ubrzo su se priključili i drugi
listovi te se pojavili "Radio patrola", "Tim Tajlor",
kriminalistički stripovi "Avanture detektiva Hari Vilsa", "Krvavo
nasledstvo" "Zadrugarsko srce" S i drugi poput "Stojadin-a".
Uporedo sa avanturističkim stripom srpske dnevne listove osvaja i
karikaturalni strip.
Prvi srpski list u kome je strip
zauzimao dominantno mesto pojavio se u Beogradu 10. aprila 1935. godine
pod naslovom Strip kao dodatak ilustrovanog lista Panorama.
Najznačajnije izdanje je bio Mika Miš kojeg je pokrenuo Aleksandar J.
Ivković u Beogradu 21. marta 1936. godine. Sve do početka 1939.
godine Mika Miš nije imao pravu konkurenciju. Tek sa pojavom Mikijevog
carstva i Politikinog zabavnika početkom 1939. neprikosnovena tržišna
pozicija Mike Miša biće ozbiljno dovedena u pitanje, a njegov izdavač
će po prvi put morati da se suoči sa pravom konkurencijom.
Autori
su u ovom peridodu uživali veliku kreativnu slobodu. Nisu
postojala nikakva ograničenja pri komponovanju table ili određivanju
broja slika na njoj. Preovladavala je praksa da se stripovi rade od
broja do broja, odnosno po nekoliko tabli unapred, pošto su
objavljivani u nastavcima (u svakom broju po jedna tabla). Crtači i
scenaristi su se veoma retko potpisivali ili su to činili koristeći
pseudonime koji su, kao po pravilu, imali amerikanizirani prizvuk. To
je verovatno bilo zbog toga što je američki strip u to vreme bio
najpopularniji, a i čitaoci su uvek više vrednovali ono što dolazi iz
inostranstva
Zabeleženo je nekolio primera cenzure u
tom peridu, a prvi poznati slučaj cenzurisanja stripa u Srbiji potiče
iz 1937. godine. Tadašnjem državnom cenzoru koji je odobravao stranice
dnevnog lista Politika učinilo se da u stripu "Miki i njegov dvojnik"
("Mickey Mouse as the Monarch of Medioka") postoje neke sličnosti sa
prilikama na srpskom dvoru, odnosno sa onim što se tih dana pričalo po
Beogradu: da knez Pavle Karađorđević namerava da preuzme presto
maloletnom kralju Petru, pa je sprečio objavljivanje stripa, prva tri
dana decembra, kao i 5. decembra. Zbog izveštavanja o ovom događaju iz
Beograda je proteran novinar Hjubert Harison (Hubert Harisson),
dopisnik "Njujork Tajmsa" i britanske novinske agencije Rojter. Kada je
saznao za ovaj neprijatan događaj Volt Dizni je Politici uputio
telegram u kome je, s blagom ironijom, izrazio žaljenje što je list
zbog njegovog stripa imao neprilike.
Ukupno, u periodu od
1935- 1941. u Srbiji je pokrenuto oko dvadesetak strip-listova.
Grafički izgled i kvalitet štampe varirao je od izdanja do izdanja.
Unutrašnje strane većine izdanja štampane su u crno-beloj tehnici, dok
su naslovne, poslednja i srednje strane otiskivane u jednoj, dve ili
tri boje, a samo kod pojedinih listova i u višebojnoj tehnici. Listovi
su prodavani u celoj zemlji. Distribucija se vršila na razne načine:
preko malih privatnih radnji u kojima se pored štampe mogao kupiti
duvan, hartija, mastilo i druga roba, zatim novinskih kioska, kao i
putem uličnih prodavaca ? kolportera. Postojao je istovremeno i sistem
pretplate, ali on nije bio mnogo raširen. Da bi imali što bolju prođu u
severozapadnim delovima Jugoslavije (današnja Hrvatska i Slovenija)
pojedini stripovani listovi su pored ćiriličnih imali i latinična
izdanja. Redakcija Stripa je nekoliko brojeva paralelno izdala čak i na
slovenačkom i mađarskom jeziku. Tiraži stripovanih izdanja kretali su
se između 10.000 i 30.000 primeraka, što nije bilo malo ako se ima na
umu da je zbog spore industrijalizacije zemlje, Kraljevina Jugoslavija
između 1918. i 1941. imala jedan od najnižih stepena urbanizacije u
Evropi, a da su pojedinačni tiraži vodećih beogradskih dnevnika uoči
aprilskog rata iznosili: "Politika" 146.000, Vreme 65.000 i "Pravda"
45.000. Mika Miš koji je spadao u red najpopularnijih strip-listova,
zbog čega je mnogim izdavačima i urednicima služio kao obrazac imao je
tek nešto preko 30.000 čitalaca.
Nacističko bombardovanje
Beograda 6. aprila 1941. godine brutalno je prekinulo jedno
stvaralaštvo a sudbine autora i izdavača su bile tragične, mnogi su
poginuli, proterani, pobegli ili streljani.